Een orchidee kind
Kinderen vergelijken met bloemen, past helemaal niet bij mij. De vergelijking van Geert Jan Overbeek is echter zo treffend dat ik de metafoor toch heb geadopteerd. Hoogleraar pedagogiek Geert Jan Overbeek, onderscheidt twee soorten kinderen: paardenbloemen en orchideeen. Paardenbloemen, groeien en bloeien overal. Orchideeen hebben meer aandacht en verzorging nodig, ze zijn gevoeliger voor de omgeving en dat maakt ze kwetsbaarder. Zijn onderzoek is er op gericht aan te tonen of een kind genen heeft die het hypergevoelig maken voor omgevingssignalen.
Genetisch bepaald of niet: in mijn praktijk ontmoet ik veel orchidee-kinderen. En dan vooral de orchideetjes die door hun gevoeligheid voor de omgeving, oneigenlijk gedrag vertonen en daarin vroeg of laat, vastlopen. Oneigenlijk gedrag is bijvoorbeeld een kind dat van zichzelf heel nieuwsgierig is, maar door teleurstellingen in de omgeving die nieuwsgierigheid heeft losgelaten.
Of een kind dat van nature vrolijk, expressief en creatief is, maar uit negatieve ervaringen met de omgeving de conclusie heeft getrokken dat dat niets oplevert en onzeker, ingetogen en faalangstig is geworden.
Omgeving vormt iedereen. De belangrijkste omgeving van kinderen is thuis, school en buitenschools (clubjes, opvang). Ieder kind wordt gevormd, eerst vooral door het gezin en daarna door school en buitenschoolse omgeving.
Voor orchidee-kinderen is de verandering van de bekende en overzichtelijke thuisomgeving naar een (buiten)schoolse omgeving waar veel meer ongeschreven regels zijn, de groepsdynamiek heerst en rechtvaardigheid niet bestaat, een grote sprong in het diepe. Kinderen die gevoeliger zijn, hebben meer 'voelsprieten' en hebben vaak de neiging om meer van wat er om ze heen gebeurt te registeren en te analyseren. Van nature zijn ze op jonge leeftijd nieuwsgierig en open voor wat de omgeving ze brengt. Hun belevingswereld wijkt af van het gemiddelde, omdat ze meer dan gemiddeld gericht zijn op de wereld om hen heen.
Dat afwijken van een gemiddelde wordt door de groep meestal razendsnel gesignaleerd. Op dit moment gaat de pedagogische visie van de school en de mate waarop deze gehandhaafd wordt een grote rol spelen. Paardenbloem kinderen redden zich op de meeste scholen, overal redelijk doorheen. Een jaar een juf die schreeuwt en onvoorspelbaar is? Een paar keer gepest of buitengesloten? Het paardenbloem kind heeft er last van, maar is in staat om het achter zich te laten en uiteindelijk zijn schouders op te halen. Het paardenbloem kind vergeet ook weer en daardoor hebben negatieve ervaringen minder impact. Orchidee kinderen niet, zij zoeken de bescherming van de leerkracht op en als ze dat niet krijgen, raken ze confuus en teleurgesteld. Ze zoeken naar de ongeschreven regels om grip te krijgen op wat zo onoverzichtelijk voor ze is en ze ontwikkelen bijvoorbeeld een enorme hang naar rechtvaardigheid. Het orchidee kind reageert snel gevoelig en emotioneel en leert al snel dat dat niet wordt gewaardeerd door zijn leeftijdsgenoten.
Een orchidee kind heeft behoefte aan een schoolomgeving waar de visie wordt uitgedragen dat iedereen zichzelf mag zijn. Een school waar zelfvertrouwen en nieuwsgierigheid hoog op de agenda staan. Helaas zijn de meeste scholen te druk met andere dingende zaken zoals resultaten.
Als ik een orchidee kind ontmoet, is dat meestal als ze al jaren niet meer echt hun nieuwsgierige zelf zijn. In ieder geval niet in een groep. Met een beetje geluk kunnen ze thuis nog wel zichzelf zijn. Of is het ze gelukt om vrienden te maken waar ze zich fijn bij voelen. Plezier in een sport, muziekinstrument of creatieve expressie kan ook net genoeg zijn om er doorheen te komen. Maar met een beetje pech is het kind gebutst en beschadigd de lagere school door gekomen. Dit kind heeft hulp nodig om zichzelf weer te kunnen en durven zijn.
Uitgelicht
Niet alle kinderen hoeven even nieuwsgierig, zelfverzekerd en energiek te zijn, zo lang ze maar zijn zoals ze horen te zijn. Er is niks mis met verlegenheid of de wil om veel alleen te zijn, als een kind zich daar fijn bij voelt omdat het past.
Maar plotselinge verlegenheid of wil om veel alleen te zijn, kan ook een signaal zijn dat een kind ander gedrag kiest dan van nature bij hem past. Signaleren van oneigenlijk gedrag of hypergevoeligheid, is dus bij uitstek iets wat ouders doen.
In mijn praktijk zie ik dat de beleving van onveiligheid in de omgeving (onveiligheid = onduidelijkheid, pestgedrag, ongeschreven regels, ingewikkelde sociale normen) vooral in groep 2,3 en 4 kan leiden tot een rigoreuze beslissing van het kind om bepaald gedrag niet meer te vertonen en daar soms ander gedrag voor in de plaats te laten komen.
Mijn volgende blog gaat over wat orchidee kinderen helpt: thuis en op school.
