Een filter op je zintuigen
Ken je dat? Als je kind zit te gamen hoort of ziet hij helemaal niks anders, er is totale focus op het scherm. Makkelijk want het is een zelf gekozen bezigheid met auditieve, motorische en visuele stimulans. Dat brein heeft wel wat anders te doen dan jou voor de tiende keer dezelfde vraag horen stellen. Die focus is op school echter vaak ver te zoeken. Je zou willen dat hij dezelfde focus als bij het gamen, kon opbrengen bij het maken van een toets. In plaats van te kijken naar de opgaven, zit hij dan te kijken naar de nieuwe gum van de overbuurvrouw. Je kunt leren bepalen waar je naar kijkt en waarnaar niet, je kunt leren bepalen om dingen niet te horen of te zien. De wereld om ons heen komt bij ons binnen door onze zintuigen. Het kiezen voor focus op het juiste moment, is het 'besturen' van die zintuigen.
Het doseren van de waarneming en de betekenis die je geeft aan zintuigelijke prikkels is vaak waar trainen in focus bij kinderen om draait. Als ik vraag waarom concentreren op een toets niet lukt, krijg ik vrijwel altijd antwoorden waarin een of meerdere zintuigen een rol spelen. 'Ik kan niet nadenken omdat ik steeds andere kinderen hoor ademen' 'Ik kijk dan eerst even naar buiten om na te denken en dan ineens is het al bijna tijd'
Over zintuigen is weinig overeenstemming te vinden. Neurologen zijn het niet eens over de definitie, Plato en zijn leerling Aristoteles waren het oneens over de relevantie ervan. Het boeddhisme wijkt af van de algemeen westers aangenomen mening dat we vijf manieren hebben om prikkels uit onze omgeving gewaar te worden. In het boeddhisme worden namelijk zes zintuigen erkend die de beleving van de mens omvatten: fysiek lichaam, ogen, tong, neus, oren en geest. Inzicht in de werking van die zes zintuigen en de invloed op het geestelijk welzijn, wordt als een belangrijk onderdeel naar spiritueel welzijn gezien.
Waar de biologen het in ieder geval over eens zijn is dat we zijn uitgerust zijn met een aantal organen die ons in staat stellen om de wereld om ons heen gewaar te worden. De waarneming (interpretatie) van die gewaarwording is bepaald niet bij iedereen gelijk. Kleuren bijvoorbeeld kunnen heel anders ervaren worden. Geuren worden in het brein van iedereen met iets anders geassioceerd en de beleving is daarmee volstrekt persoonlijk. Over smaak valt niet te twisten. En ook geluid wordt bij de ene persoon heel anders verwerkt dan bij de andere.
Prikkel (geluid) ->zintuig (oren) -> gewaarwording (neurale zintuigelijke verwerking: het geluid komt binnen) -> waarneming (vertaling van het brein in bruikbare info: ik hoor een auto aankomen)
Na de gewaarwording in de neurologische circuits, vertaalt het brein de infomatie naar bruikbare informatie voor ons bewustzijn. We nemen het waar, ons brein heeft de prikkel verwerkt op zijn eigen unieke manier. Na de waarneming kan er emotie volgen, de betekenis die we er aan geven. Die betekenis is bepalend voor het gedrag of de gedachte die volgt. Soms volgt er helemaal geen emotie, laat staan gedrag en worden we ons nauwelijks bewust van de prikkeling die binnen komt.
Prikkel - zintuig -> gewaarwording -> waarneming -> emotie (de betekenis aan de fysieke gevoelens) -> gedrag/gedachte
Voor veel kinderen in mijn praktijk geldt de boeddhistische wijsheid dat inzicht in de gewaarwording en de waarneming van je zintuigen, een belangrijke stap is in hun bewustzijn. In de gesprekken met kinderen kom ik vaak gevoeligheden tegen op zintuigelijk gebied. Door ze te helpen zich bewust te worden van de betekenis die zij geven aan de zintuigelijke gewaarwording, kan ik ze leren om stapsgewijs te leren doseren.
Om echte focus zelf aan te kunnen zetten, moet je eerst in staat zijn om de zintuigelijke waarneming te doseren. Stel je voor dat een kind sneller dan anderen een reactie heeft op geluid. Iedere keer dat er iemand langs loopt, de wc naast het lokaal wordt door getrokken of er iemand niest, komt het geluid binnen en krijgt het geluid aandacht van het kind. Afleiding van waar het eigenlijk aandacht aan zou moeten besteden. Als hetzelfde kind wel in staat is om bijvoorbeeld tijdens het gamen alle geluiden die niet relevant zijn, langs zich heen te laten gaan, kan hij dat ook leren met de geluiden in de klas. Het kind zelf heeft natuurlijk geen idee dat het meer dan andere kinderen afgeleid wordt door geluid en zal dat ook niet snel noemen tenzij je er specifiek naar vraagt. Het leren filteren van prikkels die binnenkomen via je zintuigen, begint bij bewustzijn dat het zo is en dat het anders kan/moet. Dan kun je keuzes gaan maken in welke geluiden relevant zijn en welke niet. Door te trainen om je op geluiden juist wel of niet te concentreren, ontstaat er meer sturing in de filter die je zet op hoe de wereld binnen komt.
Uitgelicht
Manieren om bewustwording van zintuigelijke prikkeling samen met je kind te stimuleren
Blijf eens een paar minuten helemaal stil en let op alle geluiden die je hoort.
Als je daarna gaat opsommen wat je hebt gehoord, zal je merken dat een ander hele andere dingen gehoord kan hebben.
Wanneer je dit vaker doet, kun je gaan oefenen met het concentreren op 1 geluid. Je begint dan met luisteren naar alle geluiden, kiest er 1 en concentreer je zo lang mogelijk alleen op dat geluid.
Maak om de beurt geluid met iets wat in de ruimte aanwezig is, de ander kijkt niet en raadt.
Ga zo zitten dat je dezelfde kant op kijkt. Kijk goed naar alles wat je ziet, een van jullie doet zijn ogen dicht en de ander vraagt wat heb je gezien in de kleur....(kleur invullen)
Weet je het nog?
Andersom kan ook. Kies een kleur en concentreer je alleen op de dingen die je ziet in die kleur.
Er zijn nog talloze spelletjes te bedenken die er op gericht zijn je te concentreren op 1 zintuig en daarna eventueel binnen die discipline op 1 onderdeel. Belangrijk is om er geen wedstrijd van te maken en duidelijk te maken dat het niet goed of fout kan zijn en het spelletje regelmatig te herhalen. Want om iets te leren heb je tijd en ruimte nodig.